Helgi Hjaltalín & Pétur Örn - Markmið XIV

 


Helgi Hjaltalín og Pétur Örn sýna í Listasafninu undir yfirskriftinni  Markmið XIV. Á þessari sýningu halda þeir áfram að gera tilraunir, sem skila engri afgerandi niðurstöðu, á ferðalagi sem hefur engan sérstakan áfangastað. Tilgangur félaganna er að setja saman mynd þar sem framkvæmd og framsetning sýningarinnar verður að sjónrænni upplifun. Þeir ýta myndmálinu að rökrænum þolmörkum sínum, en bjóða um leið áhorfandanum upp á dúnmjúkan þægindaramma fyrir skilningarvitin.

Hugmyndaferðalög þessara tveggja myndlistamanna hafa leitt til samvinnuverkefna sem skrásett eru í formi afritaðra athafna, meðal annars með ljósmyndum, myndböndum, skúlptúrum og öðrum tjáningarmiðlum myndlistarinnar. Sýningin byggir á samvinnuverkefninu Markmið, sem varð til um síðustu aldamót, og samanstendur af tveimur einkasýningum.

Sýningin stendur til 25. maí og er opin alla daga nema mánudaga kl. 12-17. Aðgangur er ókeypis.

Sköpun, flæði, sköpunarflæði

Sköpun: Kv. 1 Það að skapa, búa til: s. heimsins; lists. Sköpunar-gáfa. 2 hið skapaða: maðurinn er s. guðs, sköpunar-verk.

Manneskjan er í eðli sínu skapandi vera sem hefur óseðjandi þörf til að búa til hluti. Sköpun getur jafnvel verið ákveðin sýn hennar á heiminn, að hann sé skapaður og að hún sé sköpuð í honum. Þegar endurreisnarlistamaðurinn Michelangelo túlkaði sköpun mannsins í óviðjafnanlegri freskumynd í Sixtísku kapellunni lagði hann áherslu á höndina sem holdgerving sköpunar. Guð birtist á himnum sem gráskeggjaður vitringur umkringdur berstrípuðum englum, og réttir höndina í átt til Adams sem situr máttlaus á grasbletti og lyftir letilega upp vísifingri til að taka á móti lífsgjöfinni. Hendurnar eru miðpunkturinn, lykilatriðið í þessari táknmynd sköpunar, en þær snertast ekki. Vísifingur Guðs og Adams eru rétt í þann mund að gneista saman eins og til að sýna okkur að ein og sér sé hugmyndin um manninn líflaus, að það sé í gegnum höndina sem sköpunarverkið öðlist líf.

Í fyrirbærafræði Maurice Merleau-Pontys er fjallað um sjálfveru okkar sem líkamsveru þar sem líkaminn er aldrei óháður heiminum í kring.  Samband hugar og líkama er þannig að hver sá sem sest upp í bílinn sinn að mánudagsmorgni, leggur hendur á stýrið og ekur af stað í vinnu eða skóla, stækkar líkamlegt skynsvið sitt þannig að hann hugsar bílinn sem framlengingu á sér sjálfum. Ferðalag ökutækisins stjórnast þá af líkamlegum vitsmunum ökumannsins, en án þeirra mundi viðkomandi vafalaust keyra á fyrstu fyrirstöðu sem yrði á vegi hans.

Fyrirbærafræði Merleau-Pontys gerir ráð fyrir því að líkaminn geymi sjálfur þekkingu og hafi jafnvel minni.  Listamaður sem hefur til dæmis mótað mannslíkama í leir eða höggvið hann út í marmara um árabil hefur öðlast líkamlega þekkingu og minni um efnið.  Hann þarf ekki að taka hugmyndalega ákvörðun um hvert smáatriði í vinnuferlinu. Þekkingin og minningin er greipt í líkama hans.

Áhöld sem listamaður tekur sér í hendur til að skapa listaverk eru, í fyrirbærafræðilegu samhengi, ekki einungis milliliður frá listamanni til listaverks heldur eru þau framlenging á honum sjálfum,  hvort sem hann heggur, sagar, slípar, málar eða teiknar með þeim.  Finnski arkitektinn Juhan Pallasmaa orðar það þannig: ?Áhaldið er framlenging og sérhæfing handarinnar sem breytir náttúrulegri getu og möguleikum hennar?.  Áhaldið leyfir þá höndunum að skapa form sem þeim er ekki kleift upp á eigin spýtur. Sjálfveran sem líkami er þá í beinni snertingu við sköpunarverkið gegnum áhaldið og glæðir það lífi, líkt og hönd Guðs er í þann mund að gera við Adam.

 

Flæði: H 4 Það að flæða, streyma út, dreifast jafnt út í annað efni.

Margir listamenn segja nautnina við að skapa vera það að komast í flæði. Ungverski sálfræðingurinn Mihaly Csikszentmihalyi, sem öðrum fremur hefur reynt að útskýra þetta eftirsóknaverða flæði, segir það ekki vera skilyrði sköpunar en afar mikilvægan þátt í margbreytileika hennar vegna þess að í flæðinu komist listamaðurinn gegnum hindranir og yfir mörk. Flæðið reynist listamanninum í senn örvandi og gefandi.

Samkvæmt hugmyndum Csikszentmihalyi þarf listamaður að gefa sér þrjár forsendur í sköpun sinni svo hann komist í flæði. Hann þarf að finna jafnvægi á milli hæfileika sinna og áskorana, hann þarf að setja sér markmið til að hafa yfirsýn á aðgerðir sínar og hann þarf að fá viðbrögð við verkum sínum, til dæmis með því að sýna þau. Þessar þrjár forsendur auðvelda honum að komast í flæði.

Csikszentmihalyi heldur því fram að listamenn temji sér að nota áhöld sem ýti undir flæðið, áhöld sem eru þeim eðlileg framlenging handanna. Listamaður sem skapar í flæði er í raun að nota líkamlega vitsmuni sína þegar hann setur listaverkið í form. Sá sem skapar í höndunum og er í flæði gleymir stund og stað og er bókstaflega í sköpuninni, í ?sköpunarflæði?. Hann stjórnast ekki af rökhugsun um hverja hreyfingu handa sinna.  Hann treystir á þekkingu og minni þeirra um leið og hann nýtur augnabliksins undir stjórn flæðisins. Þar liggur ánægja hans í listsköpuninni, drifkraftur og ástæða til að stunda iðju sína. Jafnvel tilgangur listsköpunar hans. Flæðið verður honum eins og lífsorkan sem Adam sækist eftir þegar hann lyftir upp vísifingur á móti útréttri hönd Guðs.

 

Sköpunarflæði: H Orðasamsetning. Sköpun, flæði.

Helgi Hjaltalín Eyjólfsson (f. 1968) og Pétur Örn Friðriksson (f. 1967) eru listamenn sem skapa í flæði.  Báðir hafa unun að því að vinna í höndunum og starfa við ýmiskonar smíðar og leikmunagerð samhliða listsköpuninni. List þeirra einkennist af uppfinningasemi, tilraunasemi og ?ánægjunni að búa til?, svo ég vitni í orð Helga.

Helgi er kunnur fyrir vandaða smíðaða hluti sem oft taka á samfélagslegum málefnum, en flæðið útilokar ekki samfélagslega gagnrýna list eða hugmyndalega nálgun við list. Listamaður getur verið bundinn ákveðnu verkefni, svo sem einhverju tilteknu  rými, þema eða að hann lúti sértækri hugmyndafræði um list og samt unnið í flæði.

Helgi vakti fyrst athygli fyrir listaverk sem einnig voru vopn, og hægt að brúka sem slík. Flest hans verk eru unnin í trjávið, þótt vissulega komi annar efniviður við sögu, eins og járn og  plast. Undanfarin ár hefur listamaðurinn einnig tekið ástfóstri við vatnslitinn, en vatnslitamyndir hans virðast þó ávallt hugsaðar sem hluti af ?objekt?, eins og sönnum myndhöggvara sæmir.

Pétur birtist fyrst á sjónarsviði listarinnar með rafknúin listaverk þar sem ýmiskonar gangverk fengu hlutverk í konstrúktífum höggmyndum. Hverskyns snúningur eða hljóð þjónar þá fagurfræðilegum tilgangi fremur en að virkni hans sé rökrænn partur af hlutnum.  Hluturinn hefur síðar fengið meira vægi í list hans þótt hann hafi ekki sagt skilið við gangverkið og hlutir hans hafa ætíð einhverskonar virkni þótt það liggi ekki endilega fyrir hver hún er.

Þá hefur Pétur einsett sér að endurgera listaverk sín endrum og eins. Hann gengur samt að endurgerðinni sem óvissuferð. Útkoman er aldrei fyrirfram gefin, jafnvel þótt að frummyndin sé þegar til. Endurgerðin verður allt annað og nýtt listaverk þegar flæðið fær að ráða.

Leiðir Helga og Péturs lágu fyrst saman í listnámi í Myndlista og handíðaskólanum og svo aftur í framhaldsnámi í AKI (Akademie Voor Beeldene Kunst) í Hollandi. Þótt þeir starfi sem sjálfstæðir listamenn starfa þeir líka saman og sýna þá undir nafninu Markmið. Sem tvíeyki nýta þeir hæfileika hvors annars og tvinna saman sérþekkingu beggja. Vinnuferli þeirra hefst með hugmynd sem þeir velta sín á milli, finna sér hlutverk í framkvæmdinni og byrja að forma hana. Stundum á hugmyndin ekki erindi í samstarf og annar þeirra tekur hana upp á sína arma. Í öðrum tilfellum þróast hugmyndin í vinnsluferlinu. Þar tekur hún breytingum í efni og formi eftir hlutverkaskiptingu listamannanna. Að lokum hefur hún vaxið í listaverk. Fátt rökrænt er í þessu ferðalagi hugmyndarinnar til listaverks í höndum listamannanna og eflaust er listaverkið ekki einu sinni rökræn útfærsla á hugmyndinni. En þannig er það í flæðinu, rétt eins og í freskumynd Michelangelos. Hún telst varla rökræn útfærsla á sköpun mannsins. En hún segir okkur sitthvað um sköpun og flæði.

Jón B. K. Ransu



Árni Böðvarsson, Íslensk orðabók, Bókaútgáfa Menningarsjóðs Reykjavík, 1983.

Maurice Merleau-Ponty, Phenomenology of Perception, Routlidge, 2004.

Juhani Pallasmaa, The Thinking Hand, John Wiley & Sons Ltd., 2009.

Árni Böðvarsson, Íslensk orðabók, Bókaútgáfa Menningarsjóðs Reykjavík, 1983.

Mihaily Csikszentmihayi, Creativity. Flow and the Pshicology of Discovery and Invention, Harper Perennial, 1997.

_______________________________________________________________________________________________________________

Creation, flow, creativity-flow

Creation: n. 1. The act of creating, making: creation of the world; art-creation; creativity. 2. That what is created: man is God?s creation.

Humans are by nature creative creatures that possess an insatiable need to create things. Creativity can even be what shapes their view of the world, that it was created and within it they were created. When the renaissance artist Michelangelo interpreted the creation of man in a unique fresco painting in the Sistine chapel, he emphasised the hand as the embodiment of creation. God appeared in heaven as a grey-bearded, wise man surrounded by stark naked angels, reaching out to Adam who sits on the grass rather weak and lazily holds up his thumb so he can receive the gift of life. The main focus is on the hands; the key element in this emblem of creation, but they do not touch. The thumbs of God and Adam are just about to spark, as if to show us that the idea of man on its own is lifeless; it is through the hand that creation comes to life.

Maurice Merleau-Ponty's phenomenology deals with our being as a physical being where the body is never independent from the world around us.  The relationship between the mind and the body is such that whoever starts his car on a Monday morning, puts his hands on the steering wheel and drives off to work or school, broadens the range of his physical sensors in such a way that he perceives the car as an extension of himself. The vehicle is then controlled by the driver?s physical intellect, without which he would undoubtedly crash into the first obstacle he would face.

In Merleau-Ponty's phenomenology it is assumed that the body itself carries knowledge and even possesses memory. An artist, for instance, who has often modeled or sculpted the human body, has gathered physical knowledge as well as memory about the material. There?s no need for him to make a conscious decision on every single concept during the work process. The knowledge is etched into his body.

The tools that an artist uses to create are, in the phenomenological context, not only a link between the artist and the art, but also an extension of himself, whether his method be chopping, sawing, grinding, painting or drawing. In the words of the Finnish architect Juhan Pallasmaa: ?The tool is an extension and specialization of the hand, which changes its natural capability and potentialities.?  The tool then allows the hands to create shapes which they are not able to do on their own. The self-being as a body is then in direct contact with the creation through the tool, giving the gift of life, like the hand of God is just about to give life to Adam.

 

Flow: n. 4. To flow, stream out, scatter evenly into a different material.

Many artists claim that the flow in creating is in fact what gives them the biggest pleasure. The Hungarian psychologist Mihaly Csikszentmihalyi, who has put a lot of effort into explaining this much desired flow, says that even though it is not a requirement for creation, it is nonetheless an integral part of its diversity as it is when the artist is in a state of flow that he is able to cross boundaries. Flow is thus both stimulating and rewarding for the artist.

According to Csikszentmihalyi?s ideas the artist needs to consider three different premises whilst creating in order to get into a flow. He needs to find balance between his talent and his challenges; he needs to set a goal for himself in order to have an overview of his actions; and he needs to get feedback, for instance by exhibiting his work. These three things will make it easier for him to get into the flow.

Csikszentmihalyi claims that artists are likely to adopt tools that will stimulate the flow; tools they feel are natural extensions of their hands. An artist who creates in a flow is in fact using his physical intellect as he shapes the art-piece. Anyone who creates with his hands and is in a flow will forget both time and place and literally immerse himself in the creation; the ?creation flow?. Logic is not what controls every movement of his hands. He trusts in their knowledge and memory while enjoying the moment that is under the direction of the flow. This is where his pleasure in creating lies, his drive and reason for doing what he does ? even the whole purpose behind his artistic creations. For the artist, the flow becomes similar to the vitality that Adam seeks when he lifts his thumb toward God?s extended hand.

 

Creativity-flow: n. Compound word. Creation, flow.

Helgi Hjaltalín Eyjólfsson (born 1968) and Pétur Örn Friðriksson (born 1967) are artists who create in a flow. Inventions, experiments and ?the joy of making things? are characteristicsof their art.

Helgi is known for elaborately constructed things that often take a stand regarding social issues, as the flow does not eliminate art that criticises society or a conceptual approach in art. The artist can be tied to a certain project, such as a particular space or theme, or abide to a certain ideology regarding art, yet work in a flow.

Helgi first got attention for his art-pieces that were also made as weapons and could in fact be used as such. Most of his work is done in wood although he also uses other materials such as iron and plastic. In resent years the artist has taken to using watercolours; however, his watercolour-pictures always seem to be, in a sculptorly fashion, a part of the ?object?.

Pétur first appeared on the art scene when he presented electric artwork where various clockworks played a part within constructive sculptures. Any type of rotation or sound then has an aesthetical purpose rather than being a logical part of the piece. The object has since played a bigger role in his art although he has not abandoned the clockwork.

Pétur has resolved to reconstruct his work every now and then. A certain undetermination is always involved since the outcome is never predetermined even though the original still exists. The remake is a new and different art piece, when created in a flow.

Helgi and Pétur?s paths first crossed when they both studied at the Icelandic College of Art and Crafts and later during their graduate studies at AKI (Akademie Voor Beeldene Kunst) in Holland. They both work as independent artists but also collaborate and exhibit under the title Aim, where theyutilise each other?s talents and expertise. The work process begins with an idea, which they throw back and forth, find an executive role and start forming the concept. At times the idea doesn?t work in the collaboration and one of them takes it under his wing, so to speak. In other cases the idea evolves during the work process; a different material and form is used according to the role of each artist. In the end it has grown into a work of art. This journey from an idea to a work of art does not follow the road of logic ? that?s how it is in a flow ? just like in Michelangelo?s fresco which can hardly count as a logical representation of the creation of man. It tells us, however, a few things about creation and flow.

Jón B. K. Ransu



Árni Böðvarsson, Íslensk orðabók, Bókaútgáfa Menningarsjóðs, 1983.

Maurice Merleau-Ponty, Phenomenology of Perception, Routledge, 2004.

Juhani Pallasmaa, The Thinking Hand, John Wiley & Sons, 2009.

Árni Böðvarsson, Íslensk orðabók, Bókaútgáfa Menningarsjóðs, 1983.

Mihaily Csikszentmihayi, Creativity. Flow and the Pshicology of Discovery and Invention, Harper Perennial, 1997.